De geboorte van Krewerder Baksteen

Metselwerk is kwetsbaar voor aardbevingen. Een muur, hoe sterk ook, kan scheuren door schokken en trillingen. Toch kan Krewerd niet zonder de kenmerkende rode Groninger Baksteen, ook niet als straks de versterkingsoperatie begint. Onze eigen huisarchitect Fons Verheijen bedacht een oplossing: een steen met een haakconstructie. Het is een bijzonder verhaal: de geboorte van Krewerder Baksteen!

Fons vertelt:

,,Begin volgend jaar zullen de woningen in Krewerd worden beoordeeld op hun aardbevingsbestendigheid. In het kader van het Experiment Krewerd zullen architecten samen met de bewoners de constructieve adviezen vertalen in plannen. Die zullen ook gericht zijn op energietransitie en het toekomstgericht maken van de woningen.

Nu is nog niet bekend of er ook huizen nieuw gebouwd moeten worden, maar als dat het geval is, zullen de plannen zo ontworpen worden dat ze het dorp vernieuwen maar ook het dorp vertrouwd laten. Binnen het dorpsplan, waar Krewerd aan werkt, wordt ook gezocht naar het dorps-DNA: wat maakt Krewerd Krewerd?”

Vertrouwd

,,De gebouwen in Krewerd zijn in metselwerk opgetrokken, dat is het vertrouwde beeld. De bewoners houden van en zijn trots op hun Groninger rode baksteen. Echter als er nieuwe aardbevingbestendige woningen moeten worden gebouwd, is metselwerk wel het slechtste wat je kunt voorstellen. Metselwerk kan druk goed verdragen, het is daar sterk in, maar bij trek scheurt het direct. Aardbevingen kenmerken zicht door snelle wisselingen van trek en druk.

Dat stelt ons dus voor een dillemma. Een muur van rode Groninger steen zit in het DNA van Krewerd, bepaald door het verleden, de traditie, de herkenbaarheid, het thuiskomen. Maar technisch is dat de slechtste optie om nu toe te passen.

Daarom ben ik op zoek gegaan naar oplossingen. Het gebruik van van geplakte steenstrips, elders al toegepast, verwerp ik als kitsch en goedkoop behang. Je wekt daarmee een emotie op, met iets wat niet waar is. Ik zocht een echte oplossing van baksteen.”

Een steen met een haak

,,Ik zocht een manier om de rode bakstenen los te stapelen, zonder specie of lijm. Door de losse stapeling zijn eigenlijk overal de scheuren al gemaakt en blijft de muur ongeschonden bij een aardbeving, mits de stenen maar op hun plaats blijven.

Aardbevingbestendige nieuwbouw maak je met hout- of staalskeletbouw. Het skelet wordt aan de binnen en buitenzijde voorzien van bouwplaten met isolatie ertussen. Aan de buitenzijde moet nog een regenhuid komen. Als die regenhuid van rode losse bakstenen is, moeten de stenen door de wand van de skeletbouw worden vastgehouden. Zo kwam ik op het idee om een steen te ontwerpen met een in de vorm meegebakken haak. De stenen kunnen gehaakt worden op beugels op de skeletbouwwand. Door de steen zo vorm te geven dat er een schaduwrandje onder komt, ontstaat het vertrouwde beeld van metselwerk op een geheel andere, maar waarachtige manier. Anders, maar ook vertrouwd.”

Prototype

,,Met dit idee ben ik naar de enige overgebleven Groninger baksteenfabriek Strating in Oude Pekela gegaan. Het is een hele grote efficiënte fabriek. Met directeur Marten Strating spraken we af dat we eerst verder experimenteren samen met het kleinere bedrijf Dijkstra Kleiwaren in Sneek.

Daar hebben we – Tiemen Anema, een jonge net afgestudeerde architect en ik – de steen verder op papier ontwikkeld. Rekening houdend met de productiemogelijkheden en het idee de stenen zichzelf te laten dragen (waar steen juist zo goed in is). De haak dient alleen om de stenen op hun plaats te houden.

 

 

Dijkstra Kleiwaren liet een stalen mal maken. Ik bestelde van dit prototype 100 stenen. Door de mal werd de klei geperst, de stenen werden in de juiste maat gesneden, gedroogd en uiteindelijk gebakken. Let op: de kleur van de uiteindelijke steen wordt nog roder en meer genuanceerd!”

Luuks wandmodel

,,Toen de stenen gebakken waren, maakten we ons op om een proefwand met ophangbeugels te maken. Maar Luuk van Schaick, een van de bewoners van Krewerd, bouwkundige, was ons gelukkig voor. Hij zag de partij stenen die naar Krewerd was gestuurd en maakte direct een wandmodel.

Dit model van een houtskeletgebouw, met de ophangbeugels voor de stenen, geeft een goed beeld van de nieuwe muur van `Krewerder Baksteen’. De schaduwranden onder de afzonderlijke stenen wekken het vertrouwde beeld van een metselmuur op, maar toch op een eigen nieuwe manier.

Ik maakte me aanvankelijk nog zorgen over de stootvoegen die misschien, aaneengesloten, niet goed zichtbaar zouden zijn. Maar in het proefmodel van Luuk blijkt dat prima te gaan. We gaan nu door met het vervolmaken van het ophangsyteem. Op naar de versterking van Krewerd, een versterking in eigen Krewerder Baksteen.”